Doğu Karadeniz İhracatçılar Birliği Yönetim Kurulu Başkan Vekili Ahmet Hamdi Gürdoğan, önümüzdeki dönemde Trabzon ilinin kalkınması, kent vizyonunun gelişmesi, halkın refah düzeyi ve ihracatının sürdürülebilir  bir boyuta ulaşabilmesi için Trabzon’un mevcut durumunu ortaya koyarak,  siyasilerin ve milletvekilli adaylarının Trabzon için sahiplenmeleri gereken projeleri sıralamıştır. DKİB Başkan Vekili Ahmet Hamdi Gürdoğan yaptığı açıklamada; 

Tarihin her döneminde ülkemiz dış ticaretine önemli katkılar sağlayan ve Asya ile Avrupa ve Orta Doğu Bölgeleri arasındaki ticarette köprü işlevi gören Trabzon, kıtalar arasındaki transit ticarette önemli aktarma merkezi işlevini görmüştür. 1990’lı yıllardan sonra Sovyetler Birliği’nin dağılması sonrasında bölgede yeni kurulan başta Rusya Federasyonu olmak üzere, Kafkas ülkeleri ve Türk Cumhuriyetlerinin tedarik merkezi işlevini gören Trabzon, bu dönemde yeni bir işleve evrilerek ihracatta önemli atılım yapmış ve 2010 yılına kadar ihracatın artmasına paralel olarak Trabzon ilinde sanayileşme de gelişerek, Trabzon ili,  Doğu Karadeniz Bölgesinin cazibe merkezi işlevine bürünmüştür. 

Ancak, 2000’li yıllar sonrasında dış ticaretin gelişmesine yönelik gerekli olan altyapı yatırımlarından yeterli düzeyde pay alamaması, ihracatın gelişmesine katkı sağlayacak altyapıların oluşturulamaması, yatırım teşvik mevzuatında dezavantajlı bir bölgede olmasına rağmen en gelişmiş iller kategorisine alınması gibi nedenlerle, Trabzon yatırımcılar açısından dezavantajlı bir konuma düşerek tercih edilmemiş, bu durumda Trabzon’un ekonomik açıdan her geçen yıl gerilemesine sebebiyet vermiştir. Nitekim bu durum ihracatımıza da olumsuz yansıyarak 2015 yılında 1 Milyar 553 Milyon USD olan Trabzon ihracatı, son 8 yılda % 30 oranındaki azalışla 2022 yılında 1 Milyar 93 Milyon USD’ye gerilemiştir. Aynı şekilde ihracatın il bazında sıralamasında; 2015 yılında 81 il içinde 15’inci sırada yer almasına rağmen, 2022 yılında 23’üncü sıraya gerilemiştir. 

Trabzon ilimizde yatırımcılar için arsa üretiminin yapılmaması ve söz verildiği ve kuruluşu dahi 24 Ağustos 2019 tarihli Resmi Gazetede yayımlandığı halde, bugüne kadar hiçbir ödenek ayrılmayan, kağıt üzerinde bir proje olarak kalan,  yüksek katma değerli ürünlerin üretimini yapacak yatırımcılara tahsis edilmesi planlanan Trabzon Arsin Yatırım Adası Endüstri Bölgesinin yapımına başlanmaması, Trabzon ilinde sanayileşmenin gelişmesini engelleyen en önemli faktörler olup, bu olumsuz durum Trabzon ihracatının sürdürülebilir kılınmasını da engellemektedir. 

Trabzon ilinin yatırım açısından cazip olamamasının en önemli göstergesi, yatırım teşvik belgesi sayısında Türkiye içindeki payının 2002 yılında % 0,6 iken 2022 yılında % 0,3’e gerilemesidir. Son yıllarda alınan teşvik belgeleri de sanayi yatırımlarına dönük olmayıp, tamamen hizmet sektörleri otel ve konaklama yerleri ile elektrik üretimine yöneliktir. Sanayi altyapısına ilişkin temel ihtiyaç yatırım yeridir. Trabzon’un zorlu coğrafya koşulları ve nitelikli sanayi alanı arzının kısıtlı olması, yatırıma hazır sanayi arsası yetersizliği sebebiyle ilk yatırım maliyetlerinin Türkiye ortalamasının çok üzerinde kalması, devletin Trabzon ilinde yatırımcı için arsa üretimini zorunlu kılmaktadır. 

TÜİK verilerine göre 2007 yılında 5,4 Milyar USD olan Trabzon ili Gayri Safi Yurt İçi Hasılası, 2021 yılında 4,9 Milyar USD’ye gerileyerek, özellikle son 7 yılda (2014 yılından 2021 yılına kadar) % 31 azalış göstermiştir. Aynı şekilde Trabzon ili Gayri Safi Yurt İçi Hasılasının Türkiye toplamı içindeki payı da azalış göstermiş, 2004 yılında %0,79 olan payımız, 2021 yılında %0,61’e gerilemiştir. Trabzon’un Gayri Safi Yurt İçi Hasılası, Türkiye ortalamasına kıyasla 2021 yılı verilerine göre %38 daha düşük düzeyde bulunmaktadır. 

Aynı paralelde, il bazında kişi başına Gayri Safi Yurt İçi Hasılasında da aynı gerileme gözlemlenmekte olup, 2013 yılında 9.368 USD olan Trabzon ili kişi başına GSYH, 9 yılda %35,8 oranında azalışla 2021 yılında 6.014 USD’ye gerilemiş, kişi başına GSYH (kişi başına gelir düzeyi) sıralamasında 2007 yılında 37’inci sırada yer almasına rağmen, 2021 yılında 50’inci sıraya gerilemiştir. Bu durum Trabzon için kişi başına düşen GSYH’nin düşüş trendinde olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca, Trabzon’da kişi başına düşen GSYH 2019 yılına kadar Doğu Karadeniz Bölgesi ortalamasın üzerinde iken, 2020 yılı itibariyle bölge ortalamasının dahi altına düşmüştür. 

Trabzon Gayri Safi Yurt İçi Hasılası içinde sanayi sektörünün payı Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmaktadır. Türkiye’nin GSYH büyümesinde sanayi sektörü %21,7 ile en yüksek payı alırken, Trabzon’da ise sanayinin büyümesi %2,8’de kalarak negatif büyüme gösteren tarım sektöründen sonraki en kötü büyüme performansına sahiptir.

Trabzon’da gerçekleşen toplam yatırımların miktarı 2018 - 2021 yıllarında %47 azalmıştır. Benzer şekilde Trabzon ilindeki toplam yatırımların Türkiye içindeki payı da düşüş trendini takip etmiş ve 2019 yılında yaklaşık %2,1 olan pay, 2021 yılında yaklaşık % 1,5 gibi düşük oranda gerçekleşmiştir. Buna paralel olarak Trabzon’a yapılan kişi başı özel sektör yatırım miktarı da Türkiye ortalamasının %69 gerisindedir. 

Dolayısıyla Trabzon’da  sermaye  verimliliği düşük seviyededir ve kamu yatırımlarının ilin öne çıkan ve etkili alanlarına yapılmaması bahsedilen sermaye verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Oysaki Trabzon, bölgenin merkezi işlevini gördüğü gibi, ayrıca bölgesinin kalkınma odağıdır. Yani Trabzon’un 100 $ büyümesi diğer illere de 39 $ büyüme etkisi yapmaktadır. 

Trabzon’un yeterli kamu ve özel sektör yatırımı alamaması; şehrin sürekli göç vermesine ve verilen göçün çoğunluğunu da nitelikli iş gücünün oluşturmasına sebebiyet vermektedir. Kentte eğitimli ve nitelikli işgücüne sahip 40 yaş altı nüfus, son yıllarda hızlı bir şekilde büyük şehirlere, Marmara Bölgesine göç etmektedir. Trabzon’da en çok göç verdiği eğitim seviyesi yüksek öğrenimli olan genç nüfustur. Trabzon bölgesinin ve ülkenin en başarılı üniversitelerinden bir tanesine sahip olmasına rağmen, eğitimli nüfusun verdiği göç Türkiye ortalamasından yüksek olduğu görülmektedir. Trabzon’un net göç hızı her geçen yıl eksi yönde atarak -2,7’ye ulaşmış bulunmaktadır.

Trabzon’daki açık işlerin iş gücü talebinin eğitimli insan kaynağına yönelik olmaması, sanayileşmenin geliştirilememesi, özellikle üniversite mezunu nüfusun istihdam edileceği orta ve yüksek teknolojili sanayinin gelişmemiş olması, kalifiye insan kaynağının daha gelişmiş illere göç etmesine neden olan temel etkenlerdir.

Bu olumsuzluklar Trabzon ilinde işsizlik oranlarının her geçen yıl artmasına neden olmakta ve 2018 yılında %6,2 düzeyinde bulunan işsizliğin son yıllarda %9,9 düzeyine ulaşmasına sebebiyet vermektedir ki, işsizlik oranı yükseköğretim mezunu genç nüfusta %40 düzeyindedir. 

Bu nedenle, Trabzon’un son yıllarda çok düşük düzeyde bulunan kamu yatırımlarından yeterli payı alabilmesi, Trabzon ilinin orta ve yüksek katma değerli ürün üretiminde yatırımcı açısından cazip hale getirilerek, eğitimli nüfusun il dışına göçünün engellenmesi, genel işsizliğin önlenmesi, Trabzon ili ihracatının sürdürülebilir boyuta taşınması, Trabzon ilinin Avrasya ve Orta Asya Bölgesinin orta ve yüksek teknolojili ürünlerde tedarik merkezi haline gelebilmesi ve Trabzon ilinin 2000 li yıllar öncesinde olduğu gibi Doğu Karadeniz Bölgesinin merkezi olma işlevine döndürülmesi açısından, aşağıda sıralanan sorun ve önerilerin dikkate alınarak, gerekli olan yatırımların ivedilikle Trabzon ilimize  yapılması için değerli siyasilerimizden bu önerilerin hayata geçirilmesi konusunda ihracat camiası olarak destek talep etmekteyiz.

TRABZON İLİ İHRACATININ, KALKINMA VE KENT VİZYONUNUN GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER 

1.     Dünya Genelinde yaşanan konjektürel gelişmelere bağlı olarak  ticaret hacminin Asya Bölgesine yoğunlaşması durumu dikkate alınarak, Doğu Karadeniz Sahil Bölgesi illeri ve Trabzon için çile haline dönen Trafik sorununun çözümü için ivedilikle Samsun-Sarp Otoyolunun Güney Çevre Yolu olarak otoban yol şeklinde planlanarak, paralelinde Samsun-Batum Hızlı Tren Demiryolu Hattı ile birlikte yapımına bir an önce başlanılması.

2.   Trabzon ve hinterlandı illerin işsizlik sorununu çözecek ve Trabzon ilini Yüksek Katma Değerli Ürün üretiminde Türk Cumhuriyetleri ve Kafkasya Bölgesinin Tedarik Merkezi Haline getirecek, Trabzon Yatırım Adası Endüstri Bölgesinin yapımına bir an önce başlanılması.

3.   Âtıl bir vaziyette bulunan Sürmene Çamburnu Tersane Alanının, “Gemi ve Yat Organize Sanayi Bölgesine” dönüştürülerek, gerçek yatırımcılara tahsis edilmesinin sağlanması. 

4.   Trabzon ili sanayileşmesinin ve sürdürülebilir bir ihracat artışının sağlanabilmesi için, Trabzon’un Yatırım Teşvik Mevzuatında 5. veya 6. Bölge kapsamına alınması sağlanmalıdır.

5.   Trabzon ilinde sanayileşmenin teşviki açısından yatırım yeri ihtiyacının karşılanması için; Kamunun Yatırım arsası Üretimi yaparak, Potansiyel sektörler (Su ürünleri, Gıda, Hazır Giyim Konfeksiyon, Mobilya ve Ağaç İşleri) için “İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri” kurulmasının sağlanmalıdır.

6.   Trabzon ilimizde gelişmişlik düzeyi İl ortalamasının çok altında olan  ve önemli işsiz kadın işgücü potansiyeli bulunan ilçelerin (Dernekpazarı, Düzköy, Çaykara, Hayrat, Köprübaşı, Şalpazarı, Çarşıbaşı, Tonya ve Araklı) Yatırım Teşvik mevzuatında 6. Bölge desteği veya Cazibe Merkezleri desteği kapsamına alınarak bu İlçelerde kadın işgücünün çalışacağı “Tekstilkent” yatırımları için cazip hale getirilmesi. 

7.   Kuyumculuk alanında Hasır Bileziği ile marka haline gelen Trabzon ilimizde, kuyumculuk sektöründe faaliyet gösteren firmaların bir arada olacağı, tasarım ve imalat yanında, gelen turistlerin de ziyaret ederek alışveriş yapabilecekleri modern bir yapıda olacak Kuyumcukent ivedilikle Trabzon’a kazandırılmalıdır.

8.   Ülkemizin en yoğun havaalanları arasında yer alan Trabzon Havaalanının Kapasitesinin arttırılması, “İlave Pist ve Yurtiçi-Yurtdışı Terminallerinin” yolcu kapasitesine göre yeniden modern bir şekilde büyütülmesi ve havayolu ile İhracat taşımaları için Trabzon Havaalanında içinde soğuk hava deposunun da yer alacağı “Kargo Terminali” yapılması sağlanmalıdır.

9.   Trabzon ilimiz ihracatının sürdürülebilirliği açısından Sarp Sınır Kapısındaki yoğunluğu azaltmak amacıyla, sadece ihraç ve ithal taşımalarında kullanılmak üzere “Muratlı Sınır Kapısının” bir an önce açılmasının sağlanması. 

10.                 Trabzon ilimizde “Denizyolu ile” hem şehir içi ve hem de şehirler arası yük ve yolcu taşımacılığının başlatılması için gerekli olan çalışmalar yapılmalıdır.

11.  Trabzon ilimizde tarım ve hayvancılığın ayağa kaldırılması, Trabzon ilimizde marka haline gelen tarım ve hayvancılık ürünlerinin ekonomiye kazandırılması ve tarımsal üretimin geliştirilmesi amacıyla köye dönüşlerin başlatılabilmesi için yöreye özgü yeni “Tarım Destekleme Modelleri” oluşturulmalıdır.

12. Trabzon ilimizin dış ticaret potansiyelinin arttırılması amacıyla Uluslararası Fuar Organizasyonlarının düzenlenebileceği modern bir “Fuar Merkezine” kavuşturulmalıdır.

13. Köklü bir tarihi geçmişe sahip olan Trabzon ilinin; kaybolan kent vizyonuna dönüş yapabilmesi ve Bölgenin de cazibe merkezi olabilmesi için “Modern Kent” vizyonuna kavuşturulmalı ve şehre vizyon katacak mimari yapılaşmaya dönülmeli, dijital çağa uygun modern akıllı yerleşim yerleri oluşturulmalıdır.